قسمت اول، قسمت دوم

یکی دیگر از سؤالات اساسی بشر در مورد جهانی که در آن زندگی می کند همیشه این بوده که سرنوشت این زمین و خورشید و آسمان چه خواهد شد؟ اوّل پاسخ قرآن مجید را می آوریم و سپس به بحث علمی آن به اختصار اشاره می کنیم:

قرآن در آیات مختلفی به موضوع محو و نابود شدن آسمان و خورشید و دیگر ستارگان اشاره می نماید به طور مثال:

اذا الشّمس کورت. و اذا النجوم انکدرت. (تکویر، 81/1ـ2)

زمانی که خورشید درهم پیچیده می شود و آن روز که ستارگان سقوط می کنند. و یا: اذا السّماء انشقت. (انشقاق، 841)

وقتی آسمان بشکافد.

فاذا النجوم طمست. واذا السّماء فرجت. (مرسلات، 77/8 ـ 9)

وقتی که ستارگان بی نور و محو شوند و آسمان شکافته شود.

اذا السّماءُ اْنفطرت. و اذا الکواکب انتثرت.(انفطار، 82/1ـ2)

وقتی که آسمان‌ها بشکافد و روزی که ستارگان هر یک مدار خود را رها کرده و در هم و برهم می‌شوند.

…یَوم القیامة السّموات مطویّات بیمینه سبحانه و… (زمر، 39/67)

…و اوست که روز قیامت زمین در قبضه‌ی قدرت او و آسمان‌ها در پیچیده به دست سلطنت اوست….

و اما در آیه‌ی 104 همان سوره‌ی انبیا، که به آغاز آفرینش اشاره کرده بود، سرنوشت نهایی این دنیا را نیز معلوم می‌نماید:

یوم نطوی السّماء کطیّ السّجلّ للکتب کما بدأنا أوّل خلق…

روزی که آسمان‌ها را درهم پیچیم چون درهم پیچیدن طومار برای نوشتن، چنان که خلقت را از اوّل پدید آوردیم دوباره آن را اعاده کنیم که کار ما چنین است.

در تفسیر نمونه ذیل این آیه چنین آمده است:

در این آیه تشبیه لطیفی نسبت به در نوردیدن طومار عالم هستی در پایان دنیا شده است، در حال حاضر این طومار گشوده (منبسط) شده و تمام نقوش و خطوط آن خوانده می شود و هر یک درجایی قرار دارد، اما هنگامی که فرمان رستاخیز فرا رسد، این طومار عظیم با تمام خطوط و نقوشش [آسمان‌ها، کهکشان‌ها و…]، در هم پیچیده خواهد شد…

سپس اضافه می‌کند:

«همان گونه که ما در آغاز آن را ایجاد کردیم باز هم برمی گردانیم.1

شرح‌مختصر‌علمی:

به عقیده‌ی فیزیکدانان مسیر تکوین عالم از این پس به مقدار ماده‌ای که در آن می گنجد بستگی دارد، زیرا ترکیب‌گردانی همه کهکشان‌ها همواره در کار است تا از انبساط شتابان آن جلوگیری کند. اگر عالم حاوی جرم کافی باشد، دیر یا زود این انبساط به تدریج کُند می‌شود، باز می ایستد، و جهتش برعکس می شود. [و شروع به انقباض می‌کند] در این صورت تمامی پیدایش به رُمبش لگام گسیخته ای به صورت یک «انفجار عظیم»، نوعی تصویر آینه ای مهبانگ، شروع می کند.2

کیهان‌شناس و فیزیکدان نابغه‌ی انگلیسی استیفن هاوکینگ، که تقریباً همه بدن او فلج بود امّا او ذهنش سراسر عالم را در می نوردد و تحقیقات بسیار گسترده ای در مورد جهان آفرینش دارد و واضع نظریه‌ی سیاهچال‌های فضایی نیز می باشد، در مورد انقباض عالم، پژوهش های فراوانی انجام داده است. او در کتاب تاریخچه‌ی زمان می نویسد:

نظریه‌ی نسبیت عام انیشتین، مستقلا ً‌پیش بینی می کرد که (زمان ـ فضا) به هنگام تکینگی انفجار بزرگ آغازیده و پایان آن، اگر کل کیهان دوباره در هم فرونشیند، درموقع تکینگی انقباض بزرگ رخ می دهد.3

هاوکینگ پس از یک سری توضیحات مفصّل علمی ادامه می دهد:

با این همه، به نظر می رسد که مسیر تاریخ کیهان در زمان حقیقی، تفاوت بسیاری با مسیر آن در زمان موهومی داشته باشد. کیهان تقریباً در ده یا بیست هزار میلیون سال قبل کم‌ترین اندازه را داشته که برابر بوده است با بیش‌ترین شعاع مسیر آن در زمان موهومی. سپس در زمان‌های حقیقی بعد از آن، کیهان همانند مدل تورم‌زایی بی‌سامان یعنی مدل لینده، انبساط یافته است. از آن پس کیهان به همین نحو به انبساط خود ادامه داده و سرانجام دوباره آن قدر منقبض می شود تا همانند یک تکینگی در زمان حقیقی به نظر می آید.4

ژان گیتون و دو فیزیکدان دیگر در کتاب خدا و علم می نویسند:

… اگر جرم کلی جهان فوق یک حد نهایی مطلوب باشد، آن گاه، در انتهای زمانی کم و بیش دراز، مرحله‌ی انبساط به پایان خواهد رسید. در این صورت ممکن است که یک انقباض جدید، عالم را به نقطه‌ی ابتدایی خود بازگرداند، آن گاه ماده‌ی تشکیل دهنده‌ی کهکشان‌ها، ستارگان، کرات، تمام اینها تا درجه ای فشرده خواهد شد که دوباره مبّدل به یک نقطه‌ی ریاضی حذف کننده‌ی فضا و زمان شود. 5

این‌ها نمونه‌هایی از آیات قرآن کریم در ارتباط با موضوع کیهان‌شناسی بود. البته موارد متعدد دیگری نیز در این زمینه هست که شرح آنها در این مقاله نمی گنجد. و مسلماً این حقیر نیز بابضاعت ناچیز خود قطعاً حق مطلب را ادا نکرده ام. امید است مفسّران گرانقدر قرآن همان‌گونه که علمای بزرگ سابقاً درس نجوم و ریاضی را در حوزه ها مطالعه می فرمودند امروزه نیز ضمن بهره گیری از اساتید گران‌قدر نجوم و ریاضی و فیزیک و زیست‌شناسی و دیگر علوم مورد نیاز با مطالعه‌ی آخرین کتب و مقالات حاوی پیشرفته‌های بشر در این زمینه ها اطلاعات خود را به روز برسانند تا استفاده کنندگان از تفسیر آنان به‌خصوص نسل جوان بهره بیشتری برده و به مسیری که قرآن آنان را هدایت می کند ـ که همانا رستگاری و سعادت فرد و جامعه در آن می‌باشد ـ رهنمون گردند.

نکته‌ی دیگر این که در دوران شکوفایی تمدن اسلامی، دانشمندان مسلمان حرف اوّل را در نجوم و ستاره شناسی می زده اند و رصدخانه های فراوانی در ممالک اسلامی فعّال بوده اند. یکی از این مراکز رصدخانه‌ی مراغه بود. زنده یاد دکتر محمّد عبد‌السلام فیزیکدان فقید و برجسته‌ی پاکستانی و برنده‌ی جایزه‌ی نوبل فیزیک درسال 1979 میلادی می نویسد:

رصدخانه‌ی مراغه با بیست اخترشناس از سرتاسر دنیای اسلام تحت سرپرستی دانشمند بزرگ خواجه نصیر الدین طوسی احتمالاً اوّلین رصد خانه‌ی جهان به معنای واقعی کلمه بود.6

متأسفانه به دلایل مختلف، تمدن اسلامی شکوفایی خود را از دست داد و پرداختن به علوم تجربی نیز به فراموشی سپرده شد و نتیجه آن شد که در قرون اخیر در ممالک اسلامی رخ داده است. اکنون که در آستانه‌ی قرن بیست و یکم میلادی هستیم و بحث گفت‌وگوی تمدن‌ها نیز مطرح می باشد ضمن افتخار به گذشته‌ی درخشان اسلام و خدمات شایانی که دانشمندان مسلمان مثل بوعلی سینا، فارابی، بیرونی، ابن هیثم، رازی، جابربن حیان و… در پیشرفت شاخه های مختلف علوم از قبیل: طب، ریاضی، فیزیک، شیمی و نجوم داشته اند و این که اروپائیان با اکتساب این علوم از مسلمانان و ترجمه‌ی کتب آنها به پیشرفته های بعدی نایل شده اند.در حال حاضر بایستی اندیشمندان فعلی خود را در تمام زمینه‌ها، به خصوص علوم پایه مورد حمایت مادی و معنوی قرار دهیم و بودجه های تحقیقاتی مراکز علمی و پژوهشی را افزایش دهیم.

در پایان با این شعر زیبای مولانا مطلب را به پایان می رسانم:

چون نمی داند دل داننده ای؟ هست با گردنده گرداننده ای

تو قیاس از گردش کیهان بگیر گردشش از کیست؟ از عقل منیر

جمله اطباق زمین و آسمان همچو خاشاکی در آن بحر روان

گردش هر باد از معنی اوست همچو چرخی کواسیر آب جوست

جنبش کفها زدریا روز وشب کف همی بینی و دریایی عجب

ماچو کشتیها بهم برمی زنیم تیره چشمیم و در آب روشنیم

ای تو در کشتی تن رفته به خواب آب را دیدی، نگر در آب آب

آب را آبی است کومی راندش روح را روح است کو می خواندش

ماهیانیم و تو دریای حیات زنده ایم از لطفت ای نیکو صفات

تو نگنجی در کنار فکرتی نی به معلولی قرین چون علتی

عاشق صنع خدا با فّر بود عاشق مصنوع ، او کافر بود

 

نویسنده: سیّد محمد حسین امیدیانی

نوشته شده در دوشنبه 89/4/7ساعت 9:8 صبح توسط احمد نظرات ( ) | |