قرآن کریم سراسر به توحید توجه  فرموده است ، بحث عرفان حقیقی هم اینست که توحید چیست و موحد کیست؟ بزرگان و عرفا این مطالب را به زبان شعر و نثر بیان کردند و از قرآن کریم استنباط کردند.قرآن کریم می فرماید:«هوالاول والاخروالظاهر والباطن،اول اوست،آخر اوست،ظاهر اوست،باطن اوست»2.فرموده که «هوالاول و الاخر»،نفرموده:«هوالاول و هوالاخره»،اولی که آخر است،آخری که اول است،ظاهری که باطن است و باطنی که ظاهر است.اولی که اول ندارد فقط خداست،آخری که آخر ندارد خداست،ظاهری که باطن است خداست . هیچ ظاهری باطن نیست و هیچ باطنی ظاهر نیست مگر خدا.قرآن کریم کلام الهی را این گونه معرفی می کند که خود حضرت تبارک و تعالی دلیل خودش است.

این جا می فرماید که

آفتاب آمد دلیل آفتاب       گر دلیلت باید از وی رو متاب

وقتی می خواهیم آفتاب را بشناسیم تماشای آفتاب می کنیم.نمی خواهیم از سایه به آفتاب پی ببریم ،بلکه از آفتاب به سایه پی می بریم.

خود نباشد آفتابی را دلیل             جز که نور آفتابی مستطیل

سایه کی بود تا دلیل او بود           این بسستش که ذلیل او بود3

«الغیرک ظهور»،ظهور و بروز همه چیز با اوست.اگر ما ادله ای می آوریم،آن ادله در واقع تنبیهاتی است که فکرت انسان را بیدار کند و متوجه شود که غیر از او نیست.مثل اینکه کسی به کسی می گوید که مگر تو خودت نیستی.از همه چیز روشن تر خدای تعالی است :الله نور السموات و الارض»4.خدا نور است،نور ظاهر است و مظهر ،همه چیز در پرتو او ظهور و بروز می کند.«یا من دلّ علی ذاته بذاته»،خودش دلیل خودش است.

ما باید با خدا همه چیز را بشناسیم .با خدا ، خدا را بشناسیم نه اینکه با اشیای دیگر . اشیای دیگر پرده و حجاب هستند . تو در حجاب نیستی «ولکن لا تحتجب عن العباد بل تحجبهم الاعمال یا الآمال»،اعمال قلبی همین خودبینی و خود بزرگ بینی ،حسادت و تکبر حجاب آدمی است.

خداوند متعال به رسول اکرم (ص) می فرماید:«یا ایهاالمدثر*قم فانذر*و ربک فکبر،ای کشیده ردای شب بر سر ، برخیز و بترسان و پروردگار خود را بزرگ بدار»5.

همچنین می فرماید:«ساصرف عن آیاتی الّذین یتکبّرون فی الارض بغیرالحق و ان یروا سبیل الغیّ یتّخذوه سبیلاً ذلک بانّهم کذّبوا بایاتنا و کانوا عنها غافلین؛ به زودی کسانی را که در زمین ، بناحق تکبر می ورزند ، از آیاتم رویگردان سازم  ]به طوری که [ اگر هر نشانه ای را]  از قدرت من[ بنگرند ، بدان ایمان نیاورند و اگر راه صواب را ببینند آن را برنگزینند و اگر راه گمراهی را ببینند آن را راه خود قرار دهند . این بدان سبب است که آنان آیات ما را دروغ انگاشتند و غفلت ورزیدند».6

امام باقر(ع) می فرماید:« والله المتکبر ینازع رداء الله» ، کسی که متکبر است با خدا جنگ دارد ، مثل اینکه کسی لباس روحانی را بدزدد و برود دزدی ، این جنگ است ، جنگ با روحانیت و همچنین تکبر نمی گذارد آدم بفهمد ، خداوند متعال می فرماید کسانی که تکبر می ورزند ، نمی گذارم آیات مرا بفهمند ، چون این خودپرستی و خودخواهی و خودبزرگ بینی بزرگترین پرده و حجابی است که نمی گذارد انسان حقایق را ببیند:« انّ الّذین کذّبوا بایاتنا واستکبروا عنها لاتفتح لهم ابواب السماء ولا یدخلون الجنّة ...؛ در حقیقت کسانی که آیات ما را دروغ شمردند و از ]پذیرفتن[ آنها تکبر ورزیدند ، درهای آسمان را برایشان نمی گشایند و در بهشت در نمی آیند».7

اگر این خودبینی نباشد ، انسان خدابین می شود و این سعادت انسان و کمال انسان است و باید در این زمینه سعی کرد و تلاش کرد و بالاخره با التماس ، توسل ، توجه و ... منتظر عنایت الهی بود که کار به عنایت پیش رود.

همتم بدرقهء راه کن ای طایر قدس         که دراز است ره مقصد و من نوسفرم

سفر الی الحق تمام شدنی نیست ، منتها بعضی ها مقداری عبادت می کنند ، کارهای خوبی می کنند بعدا می آیند در اجتماع و با همان مقدار نورانیتشان هم خودشان را گرفتار می کنند و هم دیگران را.سفر الی الحق تمام شدنی نیست ، باید با خدا آشنا شد و تخلق به اخلاق الله پیدا کردو به آن مقام رسید. انسان واقعی باید دستگیر خلق هم باشد . خدای تعالی ما را به حقیقت توحید برساند و ما را با معارف قرآن آشناتر کند. تا می توانیم باید صلوات و درود بر روان پاک اولیاء و انبیاء بخصوص پیامبراعظم که حامل قرآن کریم بوده بفرستیم تا ما را با کلام خدا به معارف و مقاصد بلند برساند و این است راه سعادت انسان و جز این نیست.باید راه خداشناسی طی شود تا به کمال انسانیت برسیم. اساس انسانیت همین توحید است و لاغیر.خداوند علی و اعلی به همه ما توفیق عنایت کند که موحد و خداپرست باشیم. بعضی می پرسند چطور حضور قلب پیدا کنیم .تلاش به همین دستوراتی که دادند: نماز بخوانیم و این اعمال را توجه کنیم تا اینکه ملکه پیدا شود ، تا آرام آرام موحد شویم. وقتی موحد شدیم همه زندگی ما حضور می شود.

حضوری گر همی خواهی    از او غایب مشو حافظ

«یا ایهاالذّین امنوا اتّقواالله ولتنظر نفس ما قدّمت لغد واتّقوالله انّ الله خبیربما تعلمون ؛ ای کسانی که ایمان آورده اید ، از خدا پروا دارید و هرکسی باید بنگرد که برای فردا ]ی خود[ از پیش چه فرستاده است و ]باز[ از خدا بترسید .در حقیقت ، خدا به آنچه می کنید آگاه است».8

خداوند بر توفیقات همگان بیفزاید.

 *** درس پنجم ( اشراقات معنوی) - آیت الله محمود امجد

تنظیم برای تبیان حسن رضایی گروه حوزه علمیه 

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

پانویس :

1-     صدوق از جمیع بن عمیر نقل می کند که امام صادق (ع)  به من فرمود:« معنای "الله اکبر" چیست؟» عرض کردم:« خداوند از هرچیزی بزرگ تر است». فرمود:«مگر آن جا چیزی وجود دارد که خداوند بزرگ تر ازآن باشد؟»، عرض کردم:«پس معنای آن چیست؟» فرمود:« بزرگتر ازآن است که در وصف آید»(معانی الاخبار ، ص 11)

2-     حدید:3

3-     دفتر سوم ، 3718-3719

4-     نور:35

5-     مدثر:1-3

6-     اعراف:146

7-     اعراف:40

8-     حشر: